سیاه‌دانه دانه‌ای سیاه و به شکل قطره است که به‌طور سنتی در غذاهای هندی، خاورمیانه‌ای و آفریقای شمالی به‌عنوان چاشنی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این دانه به‌سبب طعم معطر و کرانچی‌بودن به‌طور خاص در پخت نان و شیرینی مفید و قابل‌استفاده است. سیاه‌دانه در تهیه انواع خورشت کاری، سوپ‌ها و غذاهای آب‌پز نیز به‌کار می‌رود.
سیاه‌دانه چیست؟
سیاه‌دانه از دانه‌های گیاه گلدار شونیز (نام علمی: Nigella sativa) که در سرتاسر ترکیه، سوریه و بخش‌هایی از عراق یافت می‌شود تهیه می‌شود.
گاه از سیاه‌دانه (شونیز) با عنوان زیره سیاه، دانه پیاز سیاه و کنجد سیاه نیز یاد می‌شود که موجب سردرگمی است چراکه سیاه‌دانه به هیچ‌یک از این گیاهان ارتباطی ندارد. بلکه عضو خانواده آلالگان است؛ گل‌های آلاله و دلفینیوم (زبان پس‌قفا) نیز عضو همین خانواده هستند.
سیاه‌دانه چه طعمی دارد؟
سیاه‌دانه عطری قوی دارد و طعم پیاز، آویشن و فلفل سیاه در نمایه طعم آن محسوس است. درک این مزه‌ها میان افراد مختلف متفاوت است و ممکن است بعضی افراد کمی طعم فندق و آجیل را نیز در آن تشخیص دهند. ترکیب فوق‌العاده‌‌ای که غذاهای خوشمزه با این دانه‌های خوشمزه به‌وجود می‌آورند به سبب همین ویژگی‌ها است.
سیاه‌دانه غالباً در غذاهای هندی، خاورمیانه‌ای و آفریقای شمالی یافت می‌شود یعنی در خورشت کاری و عدسی‌ها نیز وجود دارد. ترکیب سیاه‌دانه با غذاهایی که از ریشه گیاهان و نیز کدو (مثل کدوگردویی تند) تهیه می‌شوند خوب و دلچسب است. سیاه‌دانه در بسیاری از غذاهای جنوب آسیا – به‌صورت تزئین روی غذا یا مخلوط آن با استیرفرای – وجود دارد. این دانه همچنین در تهیه پلو، کاری‌ها، غذاهای گیاهی و ترشی‌ها به‌کار می‌رود.
پانچ‌پوران یک چاشنی مشهور بنگالی و ترکیبی از سیاه‌دانه و ادویه‌های دیگر مثل شنبلیله، تخم خردل، رازیانه و زیره است. یک کاربرد رایج سیاه‌دانه در نان و شیرینی‌ها است. هندی‌ها اغلب سیاه‌دانه را در ترکیب نان سنتی خود به‌کار می‌برند. روش‌های خاص بسیاری برای استفاده از سیاه‌دانه وجود دارند برای مثال در تزئین سالاد بمنظور افزودن کمی طعم و کرانچ به آن.
استفاده از سیاه‌دانه در ترکیب پنکیک و کلوچه راهی برای شروع استفاده از این دانه‌ها است. شما می‌توانید در تهیه غذاهای خانگی مثل کراکرها از سیاه‌دانه به همان اندازه کنجد (و به جای آن) استفاده کنید. سیاه‌دانه روی تخم‌مرغ و تزئین سالاد نیز عالی است؛ با توجه به خوشمزه و خوب‌بودن ترکیب سیاه‌دانه با لبنیات می‌توان آن را با ماست مخلوط و به طعم و مزه آن (ماست) افزود. یکی از بهترین روش‌های استفاده از سیاه‌دانه پاشیدن آن روی نان بیگل یا دیگر نان‌ها پیش از پخت است.
جایگزین‌های سیاه دانه
دانه کرفس، زیره، تخم خشخاش، کنجد سیاه، تخم زیره و رازیانه همگی می‌توانند به‌طور مناسبی جای سیاه‌دانه را بگیرند. بعضی از این مواد مثل دانه کرفس و زیره ماهیت گیاهی سیاه‌دانه را تا حدی منتقل می‌کنند اما ویژگی رنگ آن را ندارند؛ این در حالی است که بقیه مثل خشخاش و کنجد سیاه گرچه هم‌رنگ اما طعمی متفاوت و دلپذیر دارند.
جایگزین دیگر آویشن تازه یا خشک است. این گیاه چاشنی گرچه دانه نیست اما طعمی مشابه طعم سیاه‌دانه فراهم می‌آورد. پودر پیاز نیز به‌همین‌ترتیب طعم سیاه‌دانه (و نه الزاما دانه‌بودن آن) را تاحدی تامین می‌کند.
اگرچه ممکن است به خیالتان دانه‌های واقعی پیاز نیز جایگزین سیاه‌دانه باشند اما اینگونه نیست. شما نمی‌توانید دانه پیاز را، عمدتاً به سبب خوراکی‌نبودن (این دانه‌ها به‌عنوان خوراکی دردسترس نیستند)، به جای سیاه‌دانه به‌کار ببرید. اگر در دستور پخت یک غذا دانه پیاز آمده، منظور سیاه‌دانه است.
نگهداری سیاه دانه
سیاه‌دانه باید درون یک قوطی یا ظرف شیشه‌ای محکم بسته‌بندی شده و همراه دیگر چاشنی‌های خشک نگهداری شود؛ سیاه‌دانه را باید دور از رطوبت و گرما نگه دارید چراکه این دو مورد از‌دست‌دادن طعم و مزه را سرعت می‌بخشند. سیاه‌دانه در صورت نگهداری مناسب تا شش ماه دوام می‌آورد.
فواید سیاه دانه
سیاه‌دانه فواید سلامتی زیادی دارد. این ماده برای داشتن خواص آنتی‌اکسیدان، تقویت ایمنی، ضدالتهاب و کمک به گوارش درکنار خواص بیشمار دیگر تبلیغ می‌شود. اما شواهد علمی کافی مبنی بر کمک سیاه‌دانه به درمان همه یا یکی از این بیماری‌ها وجود ندارد